Ochrona siedlisk

Wszystko w przyrodzie jest powiązane

Myśląc o przyrodzie przed oczami mamy najczęściej piękne kwiaty, drzewa albo egzotyczne gatunki zwierząt. Takie myślenie jest tylko w części słuszne, gdyż te organizmy są uzależnione od nieożywionych elementów środowiska w którym żyją, a więc od gleby, podłoża geologicznego, wody i warunków klimatycznych. Trzeba więc cały ten układ występujący na powierzchni Ziemi oraz tuż pod nią i nad nią traktować całościowo. Jako, że wszystkie elementy w przyrodzie są powiązane, należy wziąć pod uwagę fakt że niszcząc jeden z elementów naruszamy chwiejną równowagę i narażamy się na wywołanie efektu domina.

Trzeba chronić całą przyrodę

Minister środowiska publikuje okresowo w formie rozporządzeń listy gatunków roślin i zwierząt, które objęte są ochroną gatunkową. W stosunków do zamieszczonych na listach gatunków i ich siedlisk obowiązuje system ograniczeń, zakazów i nakazów. Ochrona prowadzona w ten sposób ma bardzo duże znaczenie, jednocześnie często okazuje się niewystarczająca ze względu na to, że chronione w ten sposób gatunki zwyczajnie nie mają gdzie żyć lub środowisko ich życia jest na tyle zmienione, że organizmy nie znajdują w nim odpowiednich warunków do życia. Odpowiedzią na ten problem może być ochrona siedlisk, pozwalająca na bardziej kompleksową ochronę przyrody.

Co to jest siedlisko?

Siedlisko danego gatunku to przestrzeń, w której ten gatunek występuje. Przestrzeń ta to obszar lądowy lub wodny o określonych cechach środowiska przyrodniczego, wyodrębniany w oparciu o cechy geograficzne, abiotyczne i biotyczne. Inna nazwa siedliska to habitat. Siedliska to ważne pojęcie związane z programem Natura 2000. W wykazie siedlisk wymagających ochrony w obszarach Natura 2000 w Polsce wyróżnia się wiele rodzajów siedlisk np. estuaria, solniska, wrzosowiska, jeziora lobeliowe, murawy kserotermiczne i wiele innych.

Dlaczego giną siedliska?

Czasami utrata siedlisk jest procesem naturalnym spowodowanym gwałtownym zjawiskiem przyrodniczym np. wichurą, powodzią czy pożarem. Częściej przyczyną jest człowiek i jego działania. Organizmy giną nie tylko z powodu bezpośrednich działań człowieka takich jak np. polowania. Człowiek zagraża im także pośrednio zmieniając po prostu cechy środowiska w którym żyją. Stosunki wodne, klimat, jakość wód, gleb, powietrza to istotne dla wszystkich organizmów żywych czynniki środowiska. Takie zmiany powodują zanikanie i zmiany siedlisk bądź ich przekształcanie się ich w inne. To powoduje pogarszanie się warunków życia organizmów, ciężej im znaleźć pożywienie, wodę i schronienie, tracą również przestrzeń do życia.

Zagrożenia dla siedlisk

Ponieważ w samej Polsce jest wiele typów siedlisk to jeszcze więcej jest rzeczy, które mogą im zagrażać. Różnią się one oczywiście w zależności od siedliska. I tak przykładowo dla wydm przybrzeżnych presja wywołana turystyką może mieć kluczowe znaczenie, dla torfowisk wydobycie torfu może stanowić o zagładzie, dla siedlisk skalnych to ruch wspinaczkowy może okazać się gwoździem do trumny. Dla siedlisk leśnych, takich jak te otaczające Barbarkę główne zagrożenia to:

– nieprawidłowo prowadzona gospodarka leśna

– zmiana stosunków wodnych

– regulacja rzek

– presja turystyczna i rozbudowa związanej z nią infrastruktury

– intensywna gospodarka rolna na terenach sąsiadujących z lasami, szczególnie powiązanymi z nimi siecią hydrologiczną

– zanikanie dawnych form użytkowania lasów

– nasadzenia zdominowane przez sosnę lub świerk

– inwazje szkodników

– zanieczyszczenia powietrza, gleb i wód

Zanikanie siedlisk a zmiany klimatu

Temperatura zawsze była czynnikiem determinującym kształt życia biologicznego na Ziemi. Badania paleontologiczne potwierdzają, że wraz ze zmianami temperatury zmieniał się skład gatunkowy, oraz rozmieszczenie i zasięg poszczególnych siedlisk. Po raz pierwszy zmiany klimatu zachodzą w takim tempie, które nie pozostawia czasu wystarczającego do adaptacji gatunkom i siedliskom przyrodniczym. W strefie klimatycznej, w której znajduje się Polska za zanikanie siedlisk w najbliższej przyszłości odpowiadać będą gwałtowne zjawiska pogodowe: ulewne opady, porywiste wiatry i powodzie. Najbardziej niebezpieczne dla siedlisk będą jednak prawdopodobnie zmiany stosunków wodnych spowodowane długotrwałymi okresami bez opadów połączone z wysokimi temperaturami i występującymi w ich efekcie suszami. Różne gatunki reagują na zmiany klimatu w różny sposób i w różnym tempie. W związku z tym bardzo trudno jest przewidzieć, jak zmieniać się będą poszczególne siedliska oraz w jaki sposób i które interakcje między gatunkami zostaną naruszone. Zmiany klimatu wraz z postępującą fragmentacją i degradacją środowiska utrudniają naturalne sposoby reakcji organizmów na zmiany klimatyczne, takie jak migracje oraz przesuwanie zasięgów występowania. Dlatego tak ważne jest zachowanie drożności korytarzy ekologicznych.

Leniec w Barbarce

Czasami przyczyną utraty siedlisk nie jest działalność człowieka tylko jej brak. Zaprzestanie jakiegoś typu działalności np. koszenia łąk czy wypasu owiec i bydła również sprawia, że siedliska się zmieniają. Często uruchamiają się wtedy naturalne procesy, rozpoczyna się proces sukcesji który prowadzi do utraty siedlisk. Siedliska traci np. leniec bezpodkwiatkowy, niewielki półpasożyt, który za pomocą ssawek czerpie wodę i sole mineralne z korzeni innych roślin. Występuje w widnych lasach liściastych i borach mieszanych, a także w murawach kserotermicznych i na wrzosowiskach. Przekształcanie lasów w monokultury oraz zaprzestanie wypasu zwierząt powoduje, że na stanowiskach leńca zachodzi sukcesja i ten zagrożony gatunek nie znajduje już odpowiednich warunków do wzrostu i rozwoju. Stanowiska tej rośliny zanikają, dlatego szczególnie trzeba chronić miejsca gdzie leniec występuje. Jednym z nich jest obszar Natura 2000 Leniec w Barbarce.

Na Polsce ciąży szczególna odpowiedzialność za wiele walorów przyrodniczych, które w krajach Europy Zachodniej już dawno zniszczono w wyniku zbyt intensywnego gospodarowania, nieuwzględniającego wrażliwości siedlisk i gatunków.